روز دحوالارض چه روزی است؟ بیست و پنجم ماه ذی‌القعده در تقویم قمری، مصادف با یکی از مناسبت‌های مهم و پربرکت اسلامی به نام روز دحوالارض است؛ روزی که به معنای گسترش یافتن زمین و آمادگی آن برای زندگی موجودات شناخته می‌شود.
واقعه دحوالارض، زمانی است که طبق روایات دینی، زمین از زیر آب سر برآورد و بستر حیات فراهم شد. این روز نه‌تنها یادآور یکی از مراحل مهم آفرینش جهان است، بلکه با فضیلت‌های بسیار و اعمال مستحبی ویژه‌ای همراه بوده که مورد تأکید ائمه اطهار (ع) قرار گرفته است.اهمیت این مناسبت در مفاهیم عمیق توحیدی نهفته است و تجلی قدرت بی‌پایان الهی در گسترش و سامان دادن جهان را نشان می‌دهد. آسیا مدیا با هدف ترویج آموزه‌های دینی، به معرفی این روز معنوی و ابعاد مختلف آن می‌پردازد.
همه چیز درباره روز دحوالارض و اهمیت آن
دحوالارض، ترکیبی از دو واژه عربی “دحو” به معنای گسترش، بسط و تکان دادن، و “ارض” به معنای زمین است. این اصطلاح به واقعه ای کیهانی اشاره دارد که در آن سطح کره زمین، پس از آنکه سراسر پوشیده از آب بود، به تدریج گسترش یافت و خشکی ها از زیر آب سر برآوردند. این فرایند، زمین را از حالتی ناهموار و غیرقابل سکونت به بستری هموار و مناسب برای زندگی انسان و کشت و زرع تبدیل کرد.
اهمیت این روز تنها به جنبه آفرینش زمین محدود نمی شود، بلکه در روایات اسلامی به عنوان یکی از ایام پربرکت خداوند برای بندگان سالک الی الله معرفی شده است. فضیلت این روز به حدی است که اعمالی همچون روزه گرفتن، شب زنده داری و عبادت در آن، ثوابی معادل سال ها بندگی خالصانه را در پی دارد. این مناسبت، فرصتی برای تأمل در آیات الهی و تقرب به پروردگار از طریق انجام مناسک و عبادات توصیه شده است.
ماجرای دحوالارض
ماجرای دحوالارض به آغازین روزهای خلقت زمین بازمی گردد؛ زمانی که کل سطح کره خاکی را آب های ناشی از باران های سیلابی نخستین فراگرفته بود. به تدریج و با فرمان الهی، این آب ها در گودال های عمیق تر زمین جای گرفتند و خشکی ها کم کم از زیر آب پدیدار شدند. این خشکی ها، که ابتدا به صورت پستی و بلندی های تند و غیرقابل سکونت بودند، با گذر زمان و بارش های مداوم، شسته شده و به دشت ها و سرزمین های مسطح تبدیل گشتند که امکان زیست و زراعت را فراهم آوردند.
بر اساس برخی روایات، نخستین نقطه ای که از زیر آب سر برآورد و گسترش یافت، سرزمین مکه و محل کنونی خانه کعبه بود. به همین دلیل، کعبه به عنوان “ام القری” یا مادر آبادی ها شناخته می شود که نماد آغاز حیات خشکی در زمین است. این گسترش تدریجی و مهیا شدن زمین برای سکونت، دحوالارض نامیده می شود و نشانه ای از تدبیر و حکمت الهی در آفرینش است.
آیا در قرآن به روز دحوالارض اشاره شده است
بله، در قرآن کریم به واقعه دحوالارض اشاره صریح شده است. خداوند متعال در آیه ۳۰ سوره مبارکه نازعات می فرماید: ﴿وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَٰلِکَ دَحَاهَا﴾ که به معنای «و زمین را پس از آن (آفرینش آسمان) گسترش داد» می باشد. اکثر مفسران قرآن بر این باورند که منظور از واژه «دحاها» در این آیه، همان گسترش یافتن زمین یا دحوالارض است.
این آیه به وضوح بیانگر فرآیند گسترش زمین پس از مراحل ابتدایی آفرینش آسمان و زمین است. این اشاره قرآنی، بر اهمیت و عظمت این واقعه کیهانی در دیدگاه اسلامی تأکید می کند و آن را به عنوان یکی از آیات الهی برای تدبر و شناخت قدرت آفریدگار معرفی می نماید. این مفهوم قرآنی، پایه و اساس باور به اهمیت روز دحوالارض در فرهنگ اسلامی است.
چه رویدادهایی در روز دحوالارض رخ داده است
روز دحوالارض علاوه بر اهمیت کیهانی در گسترش زمین، شاهد رویدادهای تاریخی و مذهبی مهمی نیز بوده است که بر فضیلت آن می افزاید. از جمله این وقایع می توان به میلاد دو پیامبر بزرگ الهی اشاره کرد: ولادت حضرت ابراهیم (ع)، پدر توحید و بت شکن تاریخ، و ولادت حضرت عیسی (ع)، پیامبر صلح و رحمت، که هر دو در این روز مبارک چشم به جهان گشودند. این میلادهای فرخنده، اهمیت معنوی دحوالارض را دوچندان می کند و آن را به روزی برای یادآوری رسالت انبیا تبدیل می سازد.
همچنین، در این روز، رسول اکرم (ص) به همراه هزاران نفر از یاران و اهل بیت خود، از جمله حضرت فاطمه زهرا (س) و امیرالمؤمنین علی (ع)، برای انجام حجه الوداع (آخرین حج پیامبر) از مدینه به سوی مکه رهسپار شدند. این سفر تاریخی، که نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود، بر اهمیت روز دحوالارض می افزاید. علاوه بر این، در برخی روایات آمده است که قیام حضرت قائم (عج)، امام زمان (عج)، نیز در همین روز مبارک رخ خواهد داد که این امر، دحوالارض را به روزی با چشم انداز آینده ای روشن و پر از عدل و داد پیوند می زند.
دحوالارض در روایات
روایات متعددی از ائمه اطهار (ع) و بزرگان دین درباره فضیلت و اهمیت روز دحوالارض نقل شده است که ابعاد مختلف این روز را روشن می سازد. این احادیث نه تنها به جنبه آفرینشی این روز اشاره دارند، بلکه به اعمال مستحبی و وقایع تاریخی مرتبط با آن نیز می پردازند. این روایات، دحوالارض را به عنوان یکی از ایام الله و فرصتی مغتنم برای تقرب به خداوند و کسب ثواب عظیم معرفی می کنند و عمق معنوی این روز را نشان می دهند.
دحوالارض در روایت امام صادق
در حدیثی طولانی از امام صادق (ع) که در مناظره با ابن ابی العوجاء بیان شده، به دحوالارض و ارتباط آن با خانه کعبه اشاره شده است. امام (ع) در توصیف کعبه فرمودند که این خانه، محلی است که خداوند بندگان خود را از طریق آن به عبادت و پرستش واداشته و آن را مرکز انبیا و قبله نمازگزاران قرار داده است. ایشان در ادامه می فرمایند که خداوند، کعبه را دو هزار سال پیش از دحو (گسترش) زمین آفریده است. این روایت نشان می دهد که کعبه، پیش از آغاز فرآیند گسترش خشکی ها بر روی زمین، بنا نهاده شده و از جایگاه ویژه ای در خلقت برخوردار بوده است.
این خانهای است که خدا خلق خود را توسّط آن بپرستش واداشته تا فرمانبری ایشان را بیازماید و به تعظیم و زیارت آن تشویق کند، خداوند کعبه را مرکز پیغمبران و قبله نمازگزاران ساخته، کعبه شعبه ای است از رضوان خدا و راهی است به آمرزش و غفران او، آن بر استواری کمال و بنیاد عظمت برجا است، خداوند آن را دو هزار سال پیش از دحو (کشش) زمین آفریده، بنا بر این شایسته تر فردی که باید از آن فرمان برد؛ و از آنچه ممنوع ساخته و بازداشته باز ایستاد همان کسی است که جانها و کالبدها را آفریده است.
این حدیث بر قدمت و قداست کعبه تأکید می کند و پیوند عمیقی بین مرکزیت کعبه و آغاز گسترش زمین برقرار می سازد، که خود نشانه ای از نظام حکیمانه آفرینش الهی است. این روایت، دحوالارض را نه تنها یک واقعه جغرافیایی، بلکه یک رخداد با اهمیت معنوی و تاریخی می داند که با محوریت کعبه در هم تنیده است.
دحوالارض و انتخاب قبر امام حسین (ع)
در روایتی دیگر، ارتباط معناداری میان دحوالارض و انتخاب سرزمین کربلا به عنوان محل دفن و پناهگاه امام حسین (ع) و شیعیان ایشان مطرح شده است. در جریان واقعه عاشورا، هنگامی که گروهی از جنیان برای یاری امام حسین (ع) حاضر شدند، امام در پاسخ به درخواست آنان برای نابودی دشمنان، به آیه ۱۵۴ سوره آل عمران اشاره فرمودند که: ﴿قُلْ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُیُوتِکُمْ لَبَرَزَ الَّذِینَ کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقَتْلُ إِلیٰ مَضَاجِعِهِمْ﴾.
سپس امام (ع) توضیح دادند که اگر ایشان در وطن خود می ماندند، آزمایش و امتحان مردم چگونه صورت می گرفت و چه کسی در قبر ایشان سکونت می گزید؟ امام (ع) در ادامه می فرمایند که خداوند متعال، هنگام «دحو الارض» (کشیده شدن و گستردگی زمین)، آن قبر (کربلا) را برای ایشان برگزیده است. این قبر به عنوان پناهگاه شیعیان و دوستان اهل بیت (ع) قرار داده شده تا اعمال و نمازهای آنان در آنجا پذیرفته شود و دعاهایشان اجابت گردد. این روایت نشان می دهد که سرزمین کربلا از همان ابتدای گسترش زمین، مقدر و منتخب الهی بوده و از قداست ویژه ای برخوردار است که با واقعه دحوالارض گره خورده است.
احادیث دیگر درباره دحو الارض
علاوه بر روایات فوق، احادیث دیگری نیز بر اهمیت و چگونگی دحوالارض تأکید دارند. امام صادق (ع) فرموده اند که خداوند زمین را از زیر کعبه تا منی حرکت داد، سپس از منی تا عرفات و از عرفات تا منی گسترش داد؛ پس زمین از عرفات، عرفات از منی، و منی از کعبه بسط یافت. این حدیث به نوعی نقشه اولیه جغرافیایی مکه و اطراف آن را در هنگام گسترش زمین ترسیم می کند و به محوریت کعبه در این فرآیند اشاره دارد.
امام رضا (ع) نیز در روایتی فرموده اند که در بیست و پنجم ذیقعده، رحمت خدا نشر یافته، زمین گسترش یافته، کعبه نصب شده و آدم (ع) در این روز به زمین هبوط کرده است. این روایت، دحوالارض را با چندین رویداد مهم آفرینشی و تاریخی پیوند می زند. همچنین، در پاسخ به سؤالی درباره علت قرار گرفتن کعبه در وسط زمین، امام رضا (ع) فرمودند که آنجا موضعی است که زمین از زیر آن حرکت کرده و اولین بقعه ای است که در زمین وضع شده است، به همین دلیل برای اهل مشرق و مغرب تکلیف آن یکسان است.
سیف بن عمیره از امام صادق (ع) نقل می کند که وقتی خداوند خواست زمین را بیافریند، بادها را فرمان داد تا با آب برخورد کنند و موجی ایجاد شود. سپس کف آب جمع شد و خداوند آن را در جای خانه کعبه به صورت کوهی از کف گرد آورد و سپس زمین را از زیر آن بسط داد. این روایت، چگونگی شکل گیری اولیه کعبه و سپس گسترش زمین از آن نقطه را بیان می کند. ابن منذر نیز از ابی هریره نقل می کند که کعبه هزار سال قبل از زمین خلق شد و جزیره ای بر آب بود که دو فرشته الهی بر آن تسبیح می گفتند؛ سپس زمانی که خداوند زمین را خلق کرد، آن را از زیر کعبه حرکت داد و آن را در وسط زمین قرار داد. این احادیث، همگی بر جایگاه ویژه دحوالارض و ارتباط آن با خانه کعبه و خلقت آدم (ع) تأکید دارند.
آداب و اعمال دحوالارض
روز دحوالارض به دلیل فضیلت و برکت فراوان، دارای آداب و اعمال مستحبی ویژه ای است که انجام آن ها ثواب بسیاری دارد. این اعمال، فرصتی برای تقرب به خداوند و بهره مندی از رحمت واسعه الهی در این روز مبارک است. یکی از مهم ترین اعمال، روزه گرفتن است که طبق روایات، ثواب هفتاد سال عبادت را دارد. همچنین، احیا و شب زنده داری در شب بیست و پنجم ذیقعده، برابر با یک سال عبادت محسوب می شود.
علاوه بر روزه و شب زنده داری، ذکر و دعا، انجام غسل به نیت روز دحوالارض و خواندن نماز مخصوص این روز از دیگر آداب توصیه شده است. زیارت حضرت ثامن الحجج، امام رضا (ع)، نیز از برترین اعمال مستحبی این روز به شمار می رود و بسیار مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است. این اعمال فرصتی برای بهره مندی از برکات این روز عظیم و تقویت ارتباط روحی با خداوند است.
نماز مخصوص دحوالارض
برای روز دحوالارض، نمازی مخصوص و با فضیلت توصیه شده است که مؤمنان می توانند آن را به جا آورند. این نماز دو رکعت است و هنگام ظهر (و زوال شمس) خوانده می شود. در هر رکعت از این نماز، یک بار سوره مبارکه حمد و پنج مرتبه سوره مبارکه شمس قرائت می گردد. پس از اتمام نماز و گفتن سلام، مستحب است که ذکر «لا حَوْلَ وَلا قُوَّهَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظیمِ» گفته شود. سپس، دعای مخصوصی خوانده می شود که مضامین آن شامل طلب مغفرت و اجابت دعا است.
این دعا چنین است: «یا مُقیلَ الْعَثَراتِ اَقِلْنی عَثْرَتی. یا مُجیبَ الدَّعَواتِ اَجِبْ دَعْوَتی. یا سامِعَ الاَْصْواتِ اِسْمَعْ صَوْتی وَارْحَمْنی وَتَجاوَزْ عَنْ سَیِّئاتی وَما عِنْدی، یا ذَالْجَلالِ وَاالاِْکْرامِ». این نماز و دعای پس از آن، از اعمال مهمی است که برای بهره مندی از برکات روز دحوالارض توصیه شده و فضیلت بسیاری دارد.
دعای مخصوص روز دحوالارض
یکی از اعمال مهم و پرفضیلت در روز دحوالارض، خواندن دعای مخصوص این روز است که در کتب ادعیه همچون مصباح المتهجد شیخ طوسی و مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی نقل شده است. این دعا با مضامین بلند و عمیق، به گستراننده کعبه و شکافنده دانه، و برطرف کننده سختی ها و گشاینده ناراحتی ها اشاره دارد و از خداوند طلب رحمت، توبه و بازگشت نیکو به سوی او را می نماید.
در این دعا، بر خاندان پیامبر (ص) درود فرستاده می شود و از خداوند درخواست می شود که عطایای اندوخته اش را که پایان ناپذیر است، به بندگان عطا کند. همچنین، در این دعا از خداوند خواسته می شود که انسان را تا روز قیامت از آلودگی های روزگار حفظ کرده و هنگام مرگ و ورود به قبر، اولیای الهی را به او بنمایاند. بخش هایی از این دعای شریف به شرح زیر است:
اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَهِ وَ فَالِقَ الْحَبَّهِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَهِ وَ کَاشِفَ الْکُرْبَهِ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ أَیَّامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ قَدَّمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَهً وَ إِلَیْکَ ذَرِیعَهً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَهِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یَوْمَ التَّلَاقِ فَاتَّقِ کُلَّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَی کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَی أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَطْهَارِ الْهُدَاهِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلَاهِ الْجَنَّهِ وَ النَّارِ…
این دعای جامع، نه تنها به اهمیت واقعه گسترش زمین اشاره دارد، بلکه شامل درخواست های معنوی برای هدایت، مغفرت، و نیل به فیوضات الهی نیز می شود. خواندن این دعا در روز دحوالارض، راهی برای ارتباط عمیق تر با خالق و بهره مندی از برکات این روز مبارک است و پس از آن، می توان هر آنچه بر دل می گذرد را از خداوند طلب کرد.
سوالات متداول
دحوالارض به چه معناست؟
دحوالارض به معنای گسترش یافتن زمین است. در این روز، سطح خشکی ها از زیر آب پدیدار شد و زمین برای زندگی موجودات آماده گشت. این واقعه به عنوان یکی از مراحل مهم خلقت زمین در روایات اسلامی ذکر شده است.
ثواب روز دحوالارض چیست؟
روزه گرفتن در روز دحوالارض ثوابی معادل هفتاد سال عبادت دارد و شب زنده داری در شب آن نیز برابر با یک سال عبادت است. این روز فرصتی بی نظیر برای کسب فضیلت و تقرب به خداوند است.
اعمال شب دحوالارض کدامند؟
اعمال شب دحوالارض شامل احیاء و شب زنده داری، توبه و استغفار، عبادت، ذکر و دعا است. این اعمال برای بهره مندی از برکات ویژه این شب توصیه شده اند و فضیلت فراوانی دارند.
روز دحوالارض در کدام ماه قمری است؟
روز دحوالارض مصادف با بیست و پنجمین روز از ماه ذیقعده در تقویم قمری است. ماه ذیقعده یکی از ماه های حرام در اسلام است که دارای احکام و فضیلت های خاص خود می باشد.